Τον Μάρτιο του 2020, η πανδημία επηρέασε τον κόσμο της εργασίας σε όλες τις διαστάσεις. Καθώς ο Covid-19 εξαπλωνόταν γρήγορα και τα lockdown ήταν υποχρεωτικά, ο εργασιακός κόσμος αναγκάστηκε να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Εκατομμύρια εργαζόμενοι έπρεπε να είναι σε θέση να εργάζονται από το σπίτι. Ήταν όμως έτοιμη η Ελλάδα να ακολουθήσει τις νέες συνθήκες εργασίας;

Γενικά, όπως επισημαίνουν οι στατιστικές, το ποσοστό τηλεργασίας στην Ελλάδα το 2020 ήταν μόλις 7% όταν ο μέσος όρος στην ΕΕ ήταν 12% (Eurostat LFS, 2021). Αυτές οι αξιολογήσεις δείχνουν ότι η Ελλάδα δεν ήταν καθόλου έτοιμη να προσαρμοστεί στην τηλεργασία, αλλά η οικονομία έπρεπε να συνεχίσει κανονικά με τις ελάχιστες δυνατές συνέπειες και απώλειες. Έτσι, όλες οι εταιρείες κλήθηκαν να υιοθετήσουν τη λύση της τηλεργασίας είτε εξ ολοκλήρου είτε τμηματικά για τους εργαζομένους τους. Όσον αφορά στην εμφανή υστέρηση στην εισαγωγή και εφαρμογή της τηλεργασίας στην Ελληνική πραγματικότητα σε σημαντικά ποσοστά αυτή αποδίδεται στη χρόνια δυσκολία προσαρμογής στις ταχέως μεταβαλλόμενες συνθήκες. Οι συνθήκες αυτές αναφέρονται αφενός σε γρήγορες τεχνολογικές αλλαγές και αφετέρου σε σύγχρονα συστήματα οργάνωσης εργασίας στις επιχειρήσεις.

Όμως, πριν προχωρήσουμε, αξίζει να αναφέρουμε κάποιες λεπτομέρειες σχετικά με την τηλεργασία.

Εν ολίγοις, η τηλεργασία είναι εκείνη η μορφή εργασίας που λαμβάνει χώρα μέσω της χρήσης της Πληροφορικής και των Νέων Τεχνολογιών, ενώ έχει ως αποτέλεσμα τη διαφοροποίηση του παραδοσιακού, γεωγραφικά δεδομένου τόπου εργασίας επειδή μπορεί να παρέχεται πολύ πιο ευέλικτα σε διαφορετικά χωρικά και χρονικά πλαίσια.

Η τηλεργασία δεν ορίζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις χώρες. Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις, οι ορισμοί που παρέχονται βασίζονται κυρίως σε δύο βασικά στοιχεία που τους χαρακτηρίζουν: την παροχή εργασίας, εν όλω ή εν μέρει, σε τοποθεσία διαφορετική από τις εγκαταστάσεις της εταιρείας και την εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιακών καθηκόντων που απαιτούνται με χρήση ηλεκτρονικών συσκευών.

Ειδικότερα, η τηλεργασία ορίζεται ως «μια μορφή οργάνωσης ή/και εκτέλεσης εργασίας, στο πλαίσιο σύμβασης ή εργασίας σχέσης, με τη χρήση τεχνολογιών της πληροφορικής, η οποία, ενώ θα μπορούσε να παρέχεται στις εγκαταστάσεις του εργοδότη, παρέχονται σε πάγια βάση, εκτός από αυτές τις διευκολύνσεις με τακτικό (συστηματικό) τρόπο» στο άρθρο 2 της σχετικής Ευρωπαϊκής Συμφωνίας Πλαισίου. Αυτός ο ορισμός έχει υιοθετηθεί από πολλές χώρες, όπως η Ελλάδα, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Φινλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία. (OKE, 2020)

Κύρια χαρακτηριστικά της τηλεργασίας:

• Η τηλεργασία είναι η εργασία που γίνεται εξ αποστάσεως, δηλαδή μακριά από τις εγκαταστάσεις της εταιρείας (στο σπίτι, σε ειδικά διαμορφωμένα κέντρα ή στο δρόμο).
• Βασίζεται στη χρήση των τεχνολογιών της πληροφορικής και της επικοινωνίας στην εκτέλεση της εργασίας και, κυρίως, στην επικοινωνία με τον εργοδότη και τη μεταφορά των εργασιακών αποτελεσμάτων. Λόγω αυτού του περιορισμού, η τηλεργασία αποκλείει τις παραδοσιακές μορφές εργασίας στο σπίτι, όπως η σύμβαση εργασίας.
•  Είναι ένας τύπος οργάνωσης εργασίας παρά ένα ξεχωριστό επάγγελμα. Μόνο ορισμένα επαγγέλματα θα μπορούν να εκτελούνται μέσω τηλεργασίας.
• Με στενή έννοια, η τηλεργασία συνεπάγεται την εκτέλεση εργασιών εκτός των εγκαταστάσεων της εταιρείας σε τακτική ή συνεπή βάση και όχι σε ad hoc βάση. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να θεωρείται τηλεργαζόμενος κάποιος που εργάζεται μακριά από το γραφείο του για δύο ή τρεις εβδομάδες το καλοκαίρι. (OKE, 2020)

Από όλες τις παραπάνω λεπτομέρειες και πληροφορίες σχετικά με την τηλεργασία είναι προφανές ότι δεν μπορούν να γίνουν όλα τα είδη εργασιών εξ αποστάσεως.

«Περισσότερο από το 40% των εργαζομένων που ζουν σε πόλεις είναι μέσα τηλεργαζόμενα επαγγέλματα, έναντι λιγότερο από το 30% των όσοι ζουν σε αγροτική περιοχή». (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2020 – JRC121420)”

Σε σχετική μελέτη, το Joint Research Center (JRC) δημιούργησε δείκτες για τον υπολογισμό των δυνατοτήτων τηλεργασίας για κάθε επάγγελμα: Ο Δείκτης Τεχνικής «Τηλε-εργασιμότητας» είναι ο πιο σημαντικός δείκτης, ενώ ο Δείκτης Κοινωνικής Αλληλεπίδρασης σχετίζεται με τον δεύτερο δείκτη. Επομένως, είναι εκπληκτικό ότι σύμφωνα με την ανάλυση, μόνο 24 από τα 120 διεθνή επαγγέλματα κατηγοριοποίησης έχουν πλήρη δυνατότητα, 40 έχουν μερική δυνατότητα και 56, ή σχεδόν το 50%, δεν έχουν καμία επιλογή τηλεργασίας. Και αν αναφερθούμε σε ελληνικές στατιστικές, από συνολικά 3.911.031 άτομα που απασχολούνται στην Ελλάδα, το 18,8% εργάζεται σε επαγγέλματα που επιτρέπουν την πλήρη τηλεργασία, όπως υπάλληλοι γραφείου, επαγγελματίες του χρηματοοικονομικού τομέα κ.λπ. Επιπλέον, ένα ποσοστό 38,8% είναι μερικοί τηλεργαζόμενοι, όπως πωλητές και μηχανικοί, ενώ το 42,4% εργάζεται σε επαγγέλματα που δεν επιτρέπουν τηλεργασία, όπως οδηγοί αυτοκινήτων και εργατοτεχνίτες. (ΕΛΣΤΑΤ,2019)

Τηλεργασία μετά τον Covid-19

Μία από τις βασικές δυσκολίες στις ελληνικές εταιρείες προκειμένου να υιοθετήσουν την τηλεργασία για τους υπαλλήλους τους είναι η έλλειψη ψηφιακού μετασχηματισμού στις εταιρείες. Με άλλα λόγια, οι εταιρείες δεν διαθέτουν τον εξοπλισμό για να υποστηρίξουν τους υπαλλήλους τους που εργάζονται εξ αποστάσεως.  Λόγω της επείγουσας κατάστασης της πανδημίας, οι εργοδότες δεν είχαν το χρόνο να προετοιμαστούν. Παρόλα αυτά, τα δεδομένα δείχνουν ότι η πλειονότητα των εργαζομένων βλέπει θετικά την προοπτική της συνέχισης της εξ αποστάσεως εργασίας μετά τον Covid-19.

Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες με το υψηλότερο δυναμικό τηλεργασίας, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 40% του συνόλου των μισθωτών. Τα στοιχεία αυτά, που αφορούν τη χώρα μας, επιβεβαιώνονται και από πρόσφατη μελέτη του Institute of Labor Finance (ΙΖΑ)12, η ​​οποία δείχνει ότι στη συνολική απασχόληση (μισθωτοί και αυτοαπασχολούμενοι), έως και το 25% των απασχολουμένων ( περίπου 500.000 άτομα) θα μπορούσαν να είναι πλήρως τηλεργαζόμενοι, με ένα επιπλέον 12% (+ 250.000-300.000 άτομα) να εργάζονται σε θέσεις εργασίας με υψηλές δυνατότητες τηλεργασίας. (Πουλιάκας, 2020)

Επιπλέον, η πανδημία υποχρέωσε την ελληνική νομοθεσία να προσαρμοστεί στη νέα εποχή και να καλύψει το νομοθετικό κενό σχετικά με την εξ αποστάσεως εργασία. Οι πρώτες διατάξεις για την τηλεργασία καλύπτονται από τον Ν. 3846/2010 «Εγγυήσεις για την ασφάλεια στην εργασία και άλλες διατάξεις». Η τελευταία νομοθετική ρύθμιση ήρθε στον Ν. 4808/2021 με το άρθρο 67 που ρυθμίζει βασικά θέματα τηλεργασίας όπως συγκεκριμένα: 

• Η τηλεργασία συμφωνείται μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου, κατά την πρόσληψη ή με τροποποίηση της σύμβασης εργασίας.
• Κατ’ εξαίρεση, εάν η εργασία μπορεί να παρασχεθεί εξ αποστάσεως, η τηλεργασία μπορεί να εφαρμοστεί μετά από απόφαση του εργοδότη, για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας ή μετά από αίτημα του εργαζομένου, σε περίπτωση τεκμηριωμένου κινδύνου για την υγεία του.
• Κατά την τηλεργασία, ο εργοδότης αναλαμβάνει το κόστος του εξοπλισμού, των τηλεπικοινωνιών κ.λπ.
• Εντός οκτώ (8) ημερών από την έναρξη της τηλεργασίας, ο εργοδότης υποχρεούται να ενημερώσει τον εργαζόμενο για τις διαφορετικές συνθήκες εργασίας λόγω τηλεργασίας (δικαίωμα αποσύνδεσης, υποχρέωση προστασίας επαγγελματικών δεδομένων, συνθήκες υγείας και ασφάλειας κ.λπ.)
•  Η συμφωνία τηλεργασίας δεν επηρεάζει την εργασιακή του κατάσταση και τη σύμβαση εργασίας τηλεργασίας, αλλά αλλάζει μόνο τον τρόπο εκτέλεσης της εργασίας.
• Οι τηλεργαζόμενοι έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με συγκρίσιμους εργαζόμενους εντός των εγκαταστάσεων της εταιρείας.
• Ο εργοδότης ελέγχει την απόδοση του εργαζομένου με τρόπο που σέβεται την ιδιωτική του ζωή και συνάδει με την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
• Ο εργοδότης ενημερώνει τον τηλεργαζόμενο για την πολιτική της εταιρείας σχετικά με την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία.
• Ο τηλεργαζόμενος έχει δικαίωμα αποσύνδεσης, το οποίο συνίσταται στο δικαίωμά του να απέχει πλήρως από την παροχή της εργασίας του και ειδικότερα να μην επικοινωνεί ψηφιακά και να μην απαντά σε τηλεφωνικές κλήσεις ή email.

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, είναι προφανές ότι τόσο οι εργοδότες όσο και οι εργαζόμενοι βλέπουν με θετική ματιά τη δυνατότητα να συνεχιστεί το φαινόμενο της τηλεργασίας ή της υβριδικής εργασίας. Από τη μια πλευρά, οι εργοδότες θα πρέπει να μειώσουν το κόστος τους και από την άλλη, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να οργανώσουν και να εξισορροπήσουν με  καλύτερους τρόπους τη δουλειά με την προσωπική τους ζωή. Έτσι, πολλές επιχειρήσεις εξετάζουν ήδη τη δυνατότητα μετάβασης σε ένα υβριδικό μοντέλο εργασίας μετά το τέλος της πανδημίας, στο οποίο οι εργαζόμενοι μπορούν να εργάζονται από το σπίτι κάποιες μέρες και τις υπόλοιπες στις εγκαταστάσεις της εκάστοτε επιχείρησης. Η υιοθέτηση αυτού του μοντέλου θα αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο παρέχεται η εργασία στους επαγγελματικούς χώρους περιορίζοντας τον χώρο των εγκαταστάσεων, παρέχοντας κοινόχρηστα γραφεία, υπολογιστές και άλλο εξοπλισμό γραφείου στους τηλεργαζόμενους και κάνοντας μια ποικιλία άλλων απαραίτητων προσαρμογών. Αυτές οι αλλαγές θα οδηγήσουν σε μια νέα περιγραφή των καθηκόντων και των οδηγιών εργασίας για όσους τηλεργάζονται (πλήρως ή με υβριδικό μοντέλο), καθώς και σε αναδιαμόρφωση διαδικασιών όπως η συνεργασία, ο καθορισμός στόχων και η αξιολόγηση απόδοσης. (ΣΕΒ,2022)

Βιβλιογραφία

• European Union, 2020. Who can telework today? The teleworkability of occupations in the EU. https://joint-research-centre.ec.europa.eu/system/files/2020-11/policy_brief_-who_can_telework_today–the_teleworkability_of_occupations_in_the_eu_final.pdf
• Pouliakas, Konstantinos, 2020. “Working at Home in Greece: Unexplored Potential at Times of Social Distancing?,” IZA Discussion Papers 13408, Institute of Labor Economics (IZA). http://ftp.iza.org/dp13408.pd
• Ministry of Employment & Social Protection, 2004. Study on the promotion and implementation of teleworking in Greece, Athens ΟΚΕ (2020)
• Eurofound , 2010. “Telework in the European Union”, https://www.eurofound.europa.eu/publications/report/2010/telework-in-the-european-union
• SEV, 2019. Telecommuting: An opportunity for more productive businesses and a better life for workers. https://www.sev.org.gr/Uploads/Documents/52083/SR_TELEWORK_final.pdf
• SEV, 2022. Occupations with the possibility of telework (teleworkability): Technology and organization upgrade work. https://www.sev.org.gr/wp-content/uploads/2022/01/2022-01-27_SR_Teleworkability_FINAL.pdf
• Eurofound , 2020. Living, working and COVID-19, COVID-19 series, Publications Office of the European Union, Luxembourg. https://www.eurofound.europa.eu/sites/default/files/ef_publication/field_ef_document/ef20059en.pdf
• Joint Research Centre, 2020. “Telework in the EU before and after the COVID-19: where we were, where we head to” https://joint-research-centre.ec.europa.eu/system/files/2021-06/jrc120945_policy_brief-_covid_and_telework_final.pdf
• Law 3846/2010, Article 5
• Law 4808/2021, Article 67